Í daglegu amstri áttum við okkur ekki alltaf á því að allt sem við erum að nota eru auðlindir, það er vörur sem búnar hafa verið til úr auðlindum og með auðlindum. Hráefni til framleiðslu eru auðlindir. Til að ná í hráefni þarf meðal annars að bora eftir olíu og vatni, grafa eftir málmum, rækta plöntur og dýr og endurvinna notaða vöru. Til að auka virði hráefna í hagkerfinu og til að sporna við ofnotkun auðlinda stefna yfirvöld í Evrópu (og víðar) á að koma á hringrás auðlinda, svokölluðu hringrásarhagkerfi.
Vörur eru sjaldnast úr einu hráefni heldur mörgum sem geta verið sótt í ólíkar heimsálfur og flutt heimshorna á milli til framleiðslu. Við framleiðsluna þarf orku, vatn, verkfæri og annað. Ef um stórar vörur eins og bíla er að ræða eru ólíkir hlutar framleiddir á mismunandi stöðum í heiminum og þeir svo settir saman á einum stað. Það kostar ógrynni orku, auðlindir og mannafla að ferðast með allt þetta hráefni og vörur á milli heimshluta. Tilbúin vara er svo send um allan heim til okkar, neytenda. Staðreyndin er sú að
þegar við fáum vöruna hefur hún þegar valdið töluverðum umhverfisáhrifum,
með úrgangi, útblæstri og öðru sem myndast við framleiðslu hennar. Við notum svo vöruna eftir hentugleika, í stuttan tíma eða langan, og þurfum svo að farga henni á einn eða annan hátt. Þess vegna skiptir máli að draga úr neyslu, ekki bara að setja í endurvinnslu.
Þegar við losum okkur við vöru höfum við þann kost að setja hana í almennt rusl, sem þá endar í landfyllingu, eða flokka til endurvinnslu. Þegar við flokkum til endurvinnslu erum við að koma í veg fyrir sóun, nýta vöruna áfram og auka virði hennar. Fram hefur komið í fjölmiðlum að plast frá heimilum á höfuðborgarsvæðinu er sent til Svíþjóðar og þar er það brennt til orkuvinnslu að stórum hluta. Þetta er ekki ákjósanlegasta úrræðið, við viljum auðvitað frekar endurvinna plastið en eyða því úr hringrásinni. Sem stendur er þetta þó besta úrræðið sem við höfum á meðan við finnum leiðir til endurvinnslu og notkun fyrir endurunnið plast. Mikilvægt er að skila líka öðrum efnum til endurvinnslu, t.d. fatnaði, raftækjum og málmum. Bent hefur verið á að við endurvinnslu áls sparast um 95% þeirrar orku sem þarf til að búa til nýtt ál. Margir aðrir málmar, t.d. í rafeindatækjunum okkar, eru hreinlega að klárast á heimsvísu og mjög mikilvægt að þeir fari á réttan stað svo að þeir haldist í hringrásinni og við getum notað þá áfram.
Þótt endurvinnsla sé góð þá er enn mikilvægara að minnka framleiðslu úr nýjum auðlindum.
Til að það gangi þarf a.m.k. tvennt að koma til: aukin framleiðsla úr endurunnu efni (t.d. plasti) og betri nýting á vörum áður en þeim er fargað. Við neytendur getum keypt vörur sem endast til lengri tíma frekar en þær sem skipta þarf út reglulega eða keypt notaðar vörur. Þá getum við nýtt hlutina okkar betur t.d. með því að fara vel með og bera virðingu fyrir því sem við eigum. Einfaldir hlutir eins og þrif á heimilistækjum og heimilisbílnum lengja líftíma tækjanna. Þegar við þvoum þvottinn okkar á lægra hitastigi, notum minna af þvottaefnum og vindum ekki á fullum snúningi förum við betur með þvottinn, spörum orku og lágmörkum það magn þvottaefna sem berst frá okkur út í sjó.
Sameignir og leigur á hinum ýmsu vörum munu verða stærri hluti af samfélagi okkar í framtíðinni. Bókasöfn eru dæmi um slíkt en víða í Evrópu hafa einnig sprottið upp leigur fyrir verkfæri, útilegubúnað og föt sem dæmi. Í Reykjavík hefur Verkfæraleiga Reykjavíkur verið stofnuð (Reykjavik Tool Library) og í Amsterdam má finna „Fashion Library“, eða „tískuleigu“. Þar er hægt að fá lánuð föt hvort sem er fyrir árshátíðina eða hversdagslífið.
Því hefur verið spáð að í framtíðinni munum við ekki eiga okkar eigin tæki á borð við sjónvörp, heldur leigja þau af framleiðanda eða af þeirri efnisveitu sem við skiptum við. Þetta kann að hljóma undarlega í fyrstu en þegar við hugleiðum þetta sjáum við að lykilatriði í þessari breytingu yrði það að það yrði ekki í hag framleiðanda að við myndum henda og kaupa nýtt tæki, heldur að það entist sem lengst og væri sem lengst í leigu og aflaði tekna fyrir fyrirtækið. Þegar þessi hugsun verður komin í alla framleiðslu munum við nota mun minna af auðlindum án þess að lífsgæði okkar skerðist. Sem er það sem við stefnum að. Að lifa lífi okkar, á okkar forsendum, án þess að ganga óhóflega á auðlindir náttúrunnar.
Pistill birtur í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins 3. febrúar 2019
Veistu hvernig þú getur lagt þitt af mörkum til hringrásarhagkerfisins? Komdu á námskeiðið Sjálfbærni og hamingjan og finndu þín réttu skref að sjálfbærni.